Sołectwa Gminy Borowa

Szczegóły

Gmina Borowa położona jest w północno-zachodniej części województwa podkarpackiego w Kotlinie Sandomierskiej. Jest jedną z dziesięciu gmin powiatu mieleckiego. Zajmuje powierzchnię 55,47 km2, którą zamieszkuje 5686 mieszkańców. W granicach administracyjnych gminy leży 10 sołectw: Borowa, Gliny Małe, Gliny Wielkie, Górki, Łysakówek, Orłów, Pławo, Sadkowa Góra, Surowa, Wola Pławska. Największe z nich to Borowa, na terenie, której znajduje się siedziba władz samorządowych.

Sołectwa Gminy Borowa w liczbach :

  • Borowa
  • Gliny Małe
  • Gliny Wielkie
  • Górki
  • Łysakówek
  • Orłów
  • Pławo
  • Sadkowa Góra
  • Surowa
  • Wola Pławska

    Wykaz sołtysów kadencja 2024-2029

  • Borowa -              Władysław Kliś
  • Gliny Małe -         Lucyna Mieszkowska
  • Gliny Wielkie -     Wiesław Rusek
  • Górki -                  Andrzej Masajada
  • Łysakówek -        Tomasz Maj
  • Orłów -                 Władysław Rucki
  • Pławo -                Anna Kopacz
  • Sadkowa Góra -  Piotr Batko
  • Surowa -              Stanisław Miłoś
  • Wola Pławska -  Wiesław Żelazko

     

          STATUTY sołectw Gminy Borowa:


Największe z nich to Borowa, na terenie, której znajduje się siedziba władz samorządowych.

 

 

 

 

Sołectwo BOROWA

 

Początki osadnictwa prehistorycznego na terenie Borowej sięgają okresu mezolitu, który datuje się na około 8-5 tys. lat p.n.e., zaś w materiałach piśmiennych Borowa wzmiankowana była po raz pierwszy w 1388 roku, kiedy to sędzia ziemski krakowski Drogomir uposażył parafię. W roku 1374/5 był starostą sandomierskim, a od drugiej połowy 1376 r. sędzią ziemi krakowskiej. W XV wieku właścicielami wsi byli kolejno Jan Cebrowski herbu Ołobok, a od 1506 roku Feliks Borowski z rodu Skarbków. Ta rodzina władała Borową przez trzy wieki. Obecny kościół, który był pierwotnie drewnianą świątynią pod wezwaniem Św. Jakuba, został wzniesiony z fundacji właścicielki Józefy Skarbek - Borowskiej w 1893 roku. Pierwsza wzmianka o szkole parafialnej pochodzi z 1595 roku. Rozwój osadnictwa na obszarze gminy Borowa do połowy XVII wieku był zróżnicowany, co uzależnione było w dużym stopniu od przebiegu szlaku handlowego, biegnącego doliną Wisłoki, i łączącego Sandomierz i Wiślicę z Węgrami.Z dziejów Borowej dowiadujemy się, że obszar ten był często nawiedzany przez powodzie, pożary i epidemie. Klęski te z pewnością hamowały rozwój wsi i okolic. Pod koniec XIX wieku podjęto budowę wałów przeciwpowodziowych, co w rezultacie ograniczyło groźbę zalewania Borowej i okolicznych wiosek.
Historia i materiały źródłowe mówią o licznych wydarzeniach historycznych, które dokonywały się na obszarze obecnej gminy. Po 1783 roku zaczęli osiedlać się koloniści austriaccy i to oni założyli kolonię Schonanger (od 1945 Orłów). W okresie powstań narodowych w latach 1831 i 1863 okolice Borowej i Górek stanowiły punkty przerzutu broni i ochotników z Galicji do Królestwa. W czasie I wojny światowej na terenach obecnych miejscowości gminy toczone były ciężkie walki, sama Borowa była okupowana przez wojska rosyjskie. Odzyskanie niepodległości przez Polskę trwale zostało wpisane w dzieje naszej lokalnej Ojczyzny. Na 20-lecie rocznicy tego wydarzenia mieszkańcy posadzili wówczas drzewa - dęby wolności. Do czasów obecnych zachowały się trzy takie drzewa. Jeden dąb rośnie w Pławie, a dwa w Borowej i są nie tylko żywą kartą historii, ale także pięknymi okazami w istniejącym drzewostanie. W czasie ostatniej wojny działały tu oddziały AK i BCH. Pod koniec okupacji hitlerowskiej Borowa została zbombardowana przez Niemców i w miejscu tego tragicznego wydarzenia, w centrum Borowej został wybudowany pomnik oddający cześć ofiarom wojny. Okres powojenny gminy i jej mieszkańców związany był z rozwojem przemysłu w Mielcu. Obecnie gmina Borowa jest gminą typowo rolniczą. Gospodarka indywidualna charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, gdzie średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 3,5 ha przy ogólnej liczbie użytków rolnych 4 467 ha. Warunki glebowe sprzyjają uprawie roślin nasiennych głównie zbóż oraz roślin okopowych. Na terenie gminy prowadzone są także uprawy specjalistyczne. Rolnicy doskonale radzą z uprawą kwiatów i warzyw. Gmina osiąga dobre wyniki w produkcji trzody chlewnej i bydła. Zdobyte doświadczenie w prowadzeniu upraw, hodowli oraz potencjał ludzki stwarzają dogodne warunki do rozwoju przemysłu rolno- spożywczego.

Gmina Borowa posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę społeczną. Na terenie gminy obecnie znajduje się: 4 szkoły podstawowe, 2 gimnazja, ośrodek zdrowia wraz z filią, apteka, urząd pocztowy, komisariat policji, ośrodek kultury, gminna biblioteka z dwoma filiami, obiekty sportowe.

We wrześniu 2002 roku uruchomiona została przeprawa promowa przez Wisłę w Glinach Małych. Królowa Polskich Rzek nie tylko łączy sąsiadujące ze sobą gminy: Borową i Połaniec, ale także wpływa korzystnie na ożywanie stosunków społeczno - gospodarczych tych gmin. Duży wpływ na rozwój lokalnej gospodarki mają małe i średnie przedsiębiorstwa. Obecnie na terenie naszej gminy 130 podmiotów prowadzi aktywną działalność. W strukturze branżowej tych podmiotów dominuje handel, działalność produkcyjna i budownictwo. Dużym atutem gminy jest posiadanie pomieszczeń i obiektów, które mogą zostać zagospodarowane na cele produkcyjne i produkcyjno - usługowe, a dobrze rozbudowana infrastruktura techniczna i komunikacyjna oraz polityka podatkowa gminy czynią ją atrakcyjną i przyjazną dla potencjalnych inwestorów.

Odwiedzając Gminę Borowa można zachwycać się pięknem malowniczego, nadwiślańskiego krajobrazu oraz obiektami zabytkowymi, które stanowią nierozerwalny element tutejszego krajobrazu. Szczególną uwagę należy zwrócić kościół murowany w Borowej, oficynę dworską z XIX w. w Borowej, zespół dworski w Sadkowej Górze oraz zabudowania (domy mieszkalne) kolonistów austriackich w Orłowie. Swoisty klimat stwarzają kapliczki, pomniki i krzyże przydrożne stanowiące element kultury materialnej.

Miłośnikom przyrody proponujemy tereny łowieckie zarządzane przez Koło Łowieckie "Bażant" bogate w różne gatunki zwierzyny i ptactwa. Amatorom wędkowania spodobają się  tereny wzdłuż rzek, które są niemałą atrakcją dla wędkarzy.

Napisał: Szczepan Komoński

 

Sołectwo GLINY MAŁE

dawniej Glineczki :

Rejestr poborowy z 1578 roku jako właściciela Glinek wymienia Mikołaja Borowskiego h. Habdank. Brak dokumentów nie pozwala określić w jakich okolicznościach Mikołaj Borowski  nabył Glinki i jak długo wieś pozostawała w rękach tej rodziny. Do 1772 roku Glinki należały do parafii Połaniec i wchodziły w skład dóbr szlachty polskiej, która nie zamieszkiwała wioski. Najprawdopodobniej do Glinek sprowadziła się rodzina Łubkowskich. Sądzić możemy, iż był to ktoś z rodziny Czartoryskich, który miał w posiadaniu dobra Staszowskie. W Archiwum Parafialnym w Borowej zachowane luźne dokumenty z lat 1777 – 1784 wymieniają nazwę Glinek, która bardzo dobitnie odzwierciedla wielkość osady. Pod datą 17 listopada 1783 roku wymieniona jest żona właściciela Glinek, przy której nazwisku odnotowano: Krystyna Łubkowska de Glineczki. Ten zdrobniały zapis najlepiej ukazuje liczebność osady. Pomimo tego, iż we wsi były przysiółki, jednak musiała być bardzo mała, skoro w dokumencie wyraźnie po polsku zapisano „Glineczki”. I chociaż na początku XIX wieku wieś składała się z czterech części:Glinek, Wągrody, Zabrnia i majątku dworskiego, to była jednak najmniejszą osadą spośród sąsiednich i okolicznych wiosek.
Najdobitniej wykazał to „Spis wojskowy ludności Galicji z 1808 roku”, którego dane wykorzystano dla potrzeb wojskowych. Według tego zapisu Glinki liczyły 21 domów i 127 mieszkańców, sąsiednie wioski były znacznie liczniejsze. Mieszkowa była dwa razy większa, bo miała 41 domów i 246 mieszkańców. Sadkowa Góra i Gliny Wielkie też były dwa razy większe, Sadkowa Góra liczyła 39 domów i 245 mieszkańców, a Gliny Wielkie 39 domów i 256 mieszkańców. Już na podstawie tych danych liczbowych można wyciągnąć wniosek, że wioska otrzymała nazwę Gliny Małe, gdyż była mała, mniejsza od Glin Wielkich. Łubkowscy byli równie właścicielami sąsiedniej wsi Mieszkowej. Dość często w dokumentach metrykalnych parafii borowskiej, obok nazwiska Łubkowskich, zapisane jest; „heres bonor et Glinki”. Świadczy to o tym, iż Mieszkowa była  bardziej związana z Glinkami niż z innymi wioskami. Do roku 1827 ludności wsi Mieszkowej zapisywana była w oddzielnej księdze, która zachowała się się do naszych czasów. Wpisów do niej zaprzestano dokonywać, kiedy probostwo borowskie objął ks. Paweł Izdebski. Od tego czasu mieszkańcy wsi notowani byli w księgach Glinek. Nazwa Mieszkowa jeszcze w latach 60–tych XIX stulecia pojawia się tylko przy nazwiskach Łubkowskich, określając ich jako właścicieli Mieszkowej i Glinek. Wieś została włączona do Glinek i nie używano tej nazwy. W wyniku tego połączenia Glinki powiększyły się pod względem obszaru i ludności. Roczniki diecezji tarnowskiej wykazują, iż pod koniec XIX wieku wieś należała do jednych z najliczniejszych osad parafii borowskiej. W 1897 roku Glinki miały blisko dwa razy więcej ludności niż Gliny Wielkie. Liczba mieszkańców Glinek wynosiła 619 osób, a Glin Wielkich 368 osób. W latach następnych nastąpił dalszy wzrost demograficzny wioski. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w 1937 roku Glinki liczyły 860 osób i były drugą wioską w parafii pod względem liczby mieszkańców. Wszystkie wyżej przytoczone informacje i dane liczbowe nasuwają jeden zasadniczy wniosek. Do roku 1827 Glinki były mała wioską, tak małą, że nazywano je nawet Glineczkami. Dopiero po przyłączeniu Mieszkowej  Glinki powiększyły obszar i liczbę ludności, ale pozostała ich stara nazwa z czasów Długosza – Gliny Małe.

Napisał: Szczepan Komoński

 

Sołectwo GLINY WIELKIE

 

Wieś Gliny Wielkie położona jest w rejonie Kotliny Sandomierskiej, w subregionie zwanym Niziną Nadwiślańską. Powierzchnia wsi jest płaską równiną rozciągającą się na wysokości 156,2 – 160 m n.p.m., gdzie deniwelacje względne na obszarze 2 km nie przekraczają 5 m. Teren pochylony jest lekko w kierunku koryta Wisły.
Urozmaicają go koryta ścieków naturalnych, rowów melioracyjnych i starorzecza. Północno – zachodnia część wsi jest wyspą na Wiśle okresowo zalewaną. Od wschodu wieś graniczy z Glinami Małymi i Sadkową Górą, od południa z Łysakówkiem i Górkami, a od zachodu z Surową. Północną granicę wsi wyznacza rzeka Wisła, oddzielona wałem przeciwpowodziowym, za którym rozciąga się kępa. Ciągnie się ona szerokim pasem nad brzegiem Wisły tworząc gęstwinę miejscami wprost nie do przebycia. Z pomiędzy tych zarośli i drzew „kępowatych” do najpotężniejszych rozmiarów dochodzi topola nadwiślańska, której okazy olbrzymy w znikomej ilości jeszcze się zachowały. Na lewym brzegu Wisły na wprost Glin Wielkich leży wioska Rybitwy, a nieco dalej na północ rozciąga się wzgórze połanieckie z kopcem T. Kościuszki. Wieś Gliny Wielkie składa się z dwóch części, które oddzielone są polami uprawnymi. Główna część wsi to zabudowania znajdujące się przy drodze głównej prowadzącej z Borowej do Górek. W tym rejonie wsi znajduje się szkoła, remiza strażacka, sklep, a od 1990 roku funkcjonuje skup żywca. Druga część wsi to tzw. Podwale lub Powiśle usytuowane tuz przy wale wiślanym, gdzie dawniej istniał najbogatszy w okolicy dwór żydowski. Nazwa wsi ma charakter topograficzny, gdyż na całym terenie przeważają gleby gliniaste. Druga część nazwy „Wielkie” dodano osadzie, ponieważ była liczebnie większa od sąsiadującej z nią wioski Gliny Małe. Obecnie wieś wchodzi w skład gminy Borowa, zajmuje obszar 5,4 km2.
Początki Glin Wielkich sięgają czasów pierwszej połowy XV wieku. Jan Krzepela w pracy „Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie Jagiellońskiej” (wydanej w Krakowie  1915 roku) podaje, że w 1420 roku właścicielem wsi był Świętosław de Glyny. Jest to najstarsza wzmianka historyczna dotycząca wioski oraz najstarsza informacja mówiąca, iż dawniej osada występowała pod nazwą Glyny. Nazwę Gliny Wielkie po raz pierwszy podaje Jan Długosz w „Liber beneficiorum” z lat 1470 – 1480 wyraźnie rozróżniając ją od Glin Małych. Według tego dokumentu wieś należała do parafii Połaniec, a dziedzicem był Jan Borowski z Łopuchowa. We wsi były łany kmiece, z których płacono dziesięcinę snopową i konopną dla biskupstwa krakowskiego, wynosząca jedna markę. Nie było folwarku, karczmy, ani ogrodnictwa.
Z początkiem XVI wieku Gliny Wielkie były w posiadaniu rodziny Mieleckich herbu Gryf. W 1542 roku synowie Stanisława Mieleckiego, kasztelana zawichojskiego, rozdzielili między siebie dobra po ojcu. W wyniku tego podziału wieś dostała się w ręce Jana Mieleckiego.
Z roku 1572 pochodzi wiadomość, iż wieś wchodziła w skład dóbr klucza rzemieńskiego, należącego do Stanisława Tarnowskiego herbu Leliwa. Po śmierci dobra zostały podzielone, a Gliny wraz z innymi wioskami przypadły Janowi Tarnowskiemu.
Na przełomie XVI i XVII wieku kolejnymi właścicielami wsi byli Ligęzowie h. Półkozic. W 1581 roku właścicielem wioski był Sebastian Ligęza, podstoli sandomierski, którego żoną była Barbara Trojanowska. Zmarł w 1618 roku zostawiając dwóch synów Stanisława i Marcina. Ten ostatni ożeniony był z Zofią Mielecką.
Z powodu braku źródeł, nie wiadomo w jakich okolicznościach dwór gliniecki dostał sie w ręce rodziny książęcej de Ligne. Ostatnimi właścicielami tego rodu była książęca para małżeńska Jadwiga i Eugeniusz de Ligne. Pod koniec XIX wieku dwór nabyła żydowska rodzina Blattbergów.
W 1772 roku Gliny weszły w skład terenów zagarniętych przez Austrię. Wisła była między zaborem austriackim a upadającą Polską. Wytyczenie granicy na Wiśle spowodowało odłączenie wioski od parafii połanieckiej. W 1782 roku podjęto prace nad regulacją sieci parafialnych, a w 1784 roku dokonano nowego podziału na dekanaty. Oficjalne przyłączenie Glin do parafii borowskiej nastąpiło w 1786 roku z chwilą utworzenia diecezji tarnowskiej. Źródła parafialne podają, iż wieś w granicach parafii borowskiej znalazła się już w 1772 roku.

Od najdawniejszych czasów do obecnej chwili Gliny Wielkie nie odgrywały większej roli wśród okolicznych wiosek. Były małą osadą, której ludność utrzymywała się wyłącznie z rolnictwa. Do połowy XIX wieku wieś była znacznie większa od sąsiadujących z nią Glin Małych, stąd do dziś zachowała się nazwa Gliny. Najdobitniej wykazał to „Spis wojskowy ludności Galicji” z 1808 roku. Według tego dokumentu Gliny liczyły 39 domów i 256 mieszkańców i były dwa razy większe od Glin Małych (21 domów, 127 mieszkańców). Z drugiej połowy XIX wieku pochodzą informacje, iż dwór gliniecki miał w swym posiadaniu 403 morgi roli, 46 m ogrodów i łąk, 49 m pastwisk i 54 m lasu. Własność chłopska obejmowała 189 m roli, 38 m ogrodów i łąk i 43 m pastwisk i lasu. W okresie międzywojennym Gliny Wielkie znane były z dobrze gospodarującego dworu żydowskiego. W dokumentach z roku 1923 odnotowano, iż właścicielką majątku dworskiego wynoszącego 440 mórg austriackich była Chana Blattberg. Ostatnią właścicielką dworu była Naglerowa, której w 1939 roku władze okupacyjne odebrały majątek, powierzając jego zarządzanie Niemcowi Molinowi. Naglerowa została rozstrzelana przez Niemców 17 lipca 1942 roku w czasie akcji eksterminacji ludności żydowskiej w Lasku Pławskim koło Borowej. Po wojnie zabudowania dworskie zostały rozebrane, a majątek rozparcelowano.

Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo GÓRKI

 

Górki zwane często Górkami Mieleckimi leżą na prawym brzegu Wisły na wysokości 158 - 161 m. n.p.m. Nazwa wsi ma charakter topograficzny, chociaż cała okolica jest jedną wielką równiną. Od 1973 roku wieś wchodzi w skład gminy Borowa i należy do jednej z najstarszych osad liczącej blisko 600 lat.
Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca wsi pochodzi z 1448 roku, a S. Malaszew w książce "Mielec - dzieje miasta i regionu" podaje iż Górki mogły istnieć już w 1387 roku. Za czasów Długosza wieś wchodziła w skład parafii Czermin i należała do Jana Rytwiańskiego herbu Jastrzębiec.
Herbarz Polski A. Bonieckiego wymienia rytwiańskich pod nazwiskiem Zborowskich. Nazwisko to zmienili kiedy Wojciech syn Derszława Zborowskiego arcybiskup gnieźnieński zakupił w sandomierskim Rytwiany. Od tego czasu linia Zborowskich osiadła w Rytwianach zaczęła się pisać z Rytwian lub nazywać Rytwiańskimi. Arcybiskup gnieźnieński Wojciech zmarł w 1436 roku, a majątek który nabył przed śmiercią pozostał w rękach tej rodziny. kolejnym właścicielem tych dóbr był Jan z Rytwian przez Długosza zapisany jako Jan Rytwiański. Przed 1477 rokiem był kasztelanem sandomierskim i marszałkiem wielkim koronnym, a od 1478 roku piastował urząd wojewody krakowskiego. Zmarł w 1480 roku. Po śmierci Jana właścicielką dóbr została jego córka Ewa z Rytwian, która była zamężna z Mikołajem z Kurozwęk. W ten sposób dobra rytwiańskie , a w tym i Górki dostały się w ręce Kurozwęckich herbu Poraj. W XVI wieku Górki wchodziły w skład klucza rzemieńskiego, którego właścicielem był Stanisław Tarnowski. Po jego śmierci w 1572 roku dokonano podziału majątki i Górki wraz z innymi wioskami przypadły Janowi Tarnowskiemu herbu Leliwa. Z początkiem XVIII wieku wieś wchodziła w skład dóbr księcia Massalskiego. W następnych latach dobra te otrzymała jego córka, która zamężna była z księciem de Ligne z Niderlandów. Wnuk tego księcia, także książę de Ligne z Belgii pojął za żonę Jadwigę księżną Lubomirską. Stąd ostatnimi właścicielami Górek z linii de Ligne była książęca para małżeńska Jadwiga i Eugeniusz. Pod koniec XIX wieku góreckim majątkiem de Ligne zarządzał Władysław Rydel herbu Jelita, który w następnych latach objął te dobra w dziedziczne posiadanie. Do końca XIX wieku Górki nie odgrywały większej roli wśród okolicznych wiosek. Była to mała osada, której ludność utrzymywała się wyłącznie z rolnictwa. Według rejestru poborowego z 1581 roku we wsi mieszkało 14 kmieci, 5 zagrodników i 3 rzemieślników. Dane statystyczne za rok 1808 informują, iż wieś liczyła 38 domów w których mieszkało 188 osób .W okresie powstań narodowych Górki stanowiły bazę partyzancką dla oddziałów walczących za Wisłą. Z Górkami związana jest działalność partyzancka Franciszka Wiesiołowskiego z Wojsławia. Stąd również w 1863 roku organizowano przeprawy przez Wisłę oddziałów zbrojnych o czym pisze Jan Tarnowski z Chorzelowa w swojej "Kronice Dzikowskiej".

Pierwsza wzmianka dotycząca szkoły w Górkach pochodzi z 1890 roku, w której nauczycielem był Walenty Grądziel. W tym samym roku z inicjatywy wójta wsi Franciszka Miłosia  wykonano budynek szkolny, wydano na jego budowę 4220 reńskich. W 1925 roku podjęto decyzję o budowie kościoła w Górkach i w tym samym roku powołano komitet budowy, któremu przewodniczył ks. Wojciech Białas - wikary z Czermina. Budowa kościoła została zakończona w 1927 roku, a uroczystego poświęcenia dokonał ks. Stanisław Grodniewski - proboszcz z Wadowic Górnych. W 1930 roku bp Leon Wałęga utworzył parafię w Górkach z wioskami Otałęż, Surowa i Wola Otałęzka, a proboszczem mianował ks. Wojciecha Białasa. W czasie działań wojennych w 1944 roku żołnierze rosyjscy na przełomie listopada i grudnia zburzyli kościół.

Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo ŁYSAKÓWEK

dawniej Wola Łysakowska

W północno - zachodniej części dawnego powiatu mieleckiego, w widłach Brnika i potoku Łukawiec leży wieś Łysakówek. Obszar wsi jest płaską równiną rozciągającą się na wysokości 155,8 - 159,2 m n.p.m., gdzie różnica wysokości względnych nie przekracza 4 m. Nieznaczne wzniesienia spotyka się w środkowej części wsi oraz na południowych jej krańcach. Zabudowania wiejskie usytuowane są przy drodze prowadzącej z Łysakowa do Glin Wielkich oraz przy drodze od centrum wsi do Sadkowej Góry. W skład wsi wchodzą tylko trzy przysiółki: Kolonia, Milerówka i Stawy.
Wschodnią granicę wsi wyznacza potok Łukawiec, za którym leży Gizowa – część Borowej. Na południu pola uprawne oddzielają wioskę od Łysakowa, a na zachodzie od Górek. Północna granica wsi również biegnie przez pola uprawne, za którymi ciągnie się wieś Gliny Wielkie. Nazwa wsi zaliczana jest do grup nazw dzierżawnych. Nazwy te oznaczają miejscowość będącą własnością człowieka, od imienia którego urobiono nazwę. Nazwę wsi wyprowadza się od nazwy osobowej Łysakovic. Zdrobniała forma wsi oznacza położenie osady na podstawie nazwy miejscowości, w pobliżu której ją położono lub wskazuje na miejscowość, z której pochodzi osadnik czy osadnicy. Obecnie wieś wchodzi w skład gminy Borowa, należy do parafii czermińskiej, a rejonem pocztowym objęta została przez Górki. Obszar wsi wynosi 3,74 km.
Początki osadnictwa w Łysakówku sięgają czasów wczesnego średniowiecza, tj. okresu od VI od połowy XIII wieku. Według archeologów istnieje we wsi tzw. „grodzisko domniemane”, lecz nie zostały przeprowadzone badania. Bliższe rozpoznanie tego stanowiska archeologicznego wydaje się celowe dla poszerzenia wiadomości historycznych tej osady.
Pierwsza wzmianka historyczna dotycząca wsi pochodzi z „Liber beneficjorum” Jana Długosza z lat 1470 – 1480, gdzie wymieniona została pod nazwą Wola Łysakowska. Według tego dokumentu wieś wchodziła w skład parafii Czermin i należała do Łysakowskich. Były w niej łany kmiece, karczmy z rolą, z których pobierano dziesięcinę dla biskupstwa krakowskiego. Znajdowała się również posiadłość wojskowa, bliżej przez Długosza nieokreślona, z której pobierano dziesięcinę dla kościoła czermińskiego. Od czasów Długosza do XVII wieku wieś występowała zawsze pod nazwą Wola Łysakowska. Obecna nazwa pochodzi z 1674 roku. Pierwszymi właścicielami Łysakówka była rodzina Łyszkowskich h. Leliwa, których Długosz wymienia tylko z nazwiska. Nazwisko swe wywodzili od wsi Łysaków, który należał do powiatu plizeńskiego. W XV wieku Łysakowscy przenieśli się wraz z Tarnowskimi na Ruś Halicką, uzyskali lenna w dobrach jarosławskich i doszli tam do znacznego majątku.
Z roku 1572 pochodzi wiadomość, iż wieś wchodziła w skład klucza rzemieńskiego, należącego do Stanisława Tarnowskiego h. Leliwa. Po jego śmierci dobra zostały podzielone, a Łysakówek wraz z innymi wioskami przeszedł w ręce Jana Tarnowskiego.
Na przełomie XVI i XVII wieku właścicielami wsi byli Ligęzowie h. Półkozic. W 1581 roku właścicielem wsi był Sebastian Ligęza podstoli sandomierski, którego żoną była Barbara Trojanowska. Zmarł w 1618 roku zostawiając dwóch synów Stanisława i Marcina, ożenionego z Zofią Mielecką.  
W Łysakówku zostały odkryte szańce, które zaliczane są do zabytków sztuki militarnej typu bastionowego, jaki rozwinął sie w budownictwie wojskowym w początku XVII wieku. Szańce te reprezentują typ polowych umocnień ziemnych, usypanych w podmokłym wówczas terenie, w miejscu czasowego postoju wojsk, jako obronę przed niespodziewanym atakiem wroga. O lokalizacji szańców zadecydowały odpowiednie warunki terenowe, jakie stwarzał wijący się w licznych zakolach i nawadniający znaczne obszary potok Brnik, którego wody wykorzystywano do nawodnienia fos. Nie ulega wątpliwości, że przy ówczesnej sztuce oblężniczej mogły powstrzymywać znaczny oddział wroga i przeciwstawić się oblężeniu, stanowiąc jednocześnie bazę wypadową. Brak informacji o stałym punkcie obronnym nasuwa wniosek, iż szańce dawały czasowe schronienie któremuś z oddziałów wojskowych. Miejscowa tradycja powstania umocnień wiąże się z czasami najazdu  szwedzkiego. Obecnie trudno jest ustalić z całą pewnością czy zostały usypane przez oddział wojsk polskich czy szwedzkich.
Od najdawniejszych czasów Łysakówek nie odgrywał większej roli wśród okolicznych wiosek. Był osadą małą, wchodzącą w skład dóbr łysakowskich. Po dokonaniu zaboru w 1772 roku, wieś weszła w skład cyrkułu tarnowskiego, terenu zagarniętego przez Austrię. Dokonany w 1808 roku „Spis wojskowy ludności z Galicji” podaje, że Łysakówek liczył 19 domów, w których mieszkało 127 osób. Porównując te dane z liczbą mieszkańców okolicznych wiosek, stwierdzić należy, iż wieś była najmniejszą osadą, co w pewnym stopniu tłumaczy przyjętą od XVII wieku zdrobniałą nazwę wsi.
W grudniu 1849 roku wielka powódź spowodowana wylewem Wisły dosięgła Łysakówek. Woda dokonała ogromnych zniszczeń. Wezbrane wody zniszczyły zgromadzone zasoby żywności, zniszczeniu uległy zapasy ziemniaków chowane w dołach lub piwnicach, a zamoknięte zboże wkrótce przemarzło. Poważne szkody nastąpiły w hodowli, gdyż potopiło się bydło, a to które zostało było przemarznięte. Ludzie cierpieli głód i pomór był większy, gdyż ozime ich zasiewy zostały zniszczone. Pomoc mieszkańcom okazały sąsiednie wioski, których nie dosięgły nieszczęścia podczas tej okropnej zimy.
W drugiej połowie XIX wieku obszary dworskie,znajdujące się w Łysakówku, były w rękach Potockich. Majątek ten, należący do Artura hr. Potockiego, obejmował 237 mórg roli, 25 mr.  łąk i ogrodów i 9 mr. pastwisk.W rękach chłopskich było 287 mórg roli, 28 mr. łąk i ogrodów i 38 mr. pastwisk.  Wieś zamieszkiwało 316 osób, z czego 260 było wyznania rzymsko – katolickiego.
W 1893 roku hr. Artur Potocki ufundował instytucję charytatywną, obejmującą zasięgiem swe działania, również ubogich mieszkańców Łysakówka. Podstawą finansową działalności fundacji stanowiły procenty od kapitału ulokowanego w Banku Gospodarstwa Krajowego we Lwowie, przeznaczone na zapomogi oraz stypendia dla dzieci chrześcijańskich. W okresie międzywojennym zarządzał nią Wydział Rady powiatowej w Mielcu

Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo ORŁÓW 

dawniej Schoenanger

W północno - zachodniej części dawnego powiatu mieleckiego na lewym brzegu Wisłoki przy drodze prowadzącej z Mielca do Borowej leży wieś Orłów. Cały  obszar wsi to równina o rzeźbie jednolitej, płaskiej, rozciągającej się na wysokości 156,0 – 160,8 m n.p.m., gdzie deniwelacje nie przekraczają 3,2 m. Wieś ma zwartą budowę wzdłuż głównej drogi. Od wschodu wioskę otacza wał wisłoczany oraz kępa, w której można spotkać okazałe wierzby i topole. Za rzeką na wysokości Orłowa leży wieś Chrząstów. Na zachodzie pola uprawne oddzielają wioskę od Czermina część wsi, zwanej dawniej Hohenbachem. Od południa osada graniczy z Wolą Pławską, a od północy z Pławem. Obecnie nazwa wsi nadana została w 1945 r. i pochodzi od godła polskiego. Wieś wchodzi w skład gminy Borowa i zajmuje obszar 3,55 km2, na którym mieszka 234 osoby.
Najstarsze dzieje wsi łączą się z akcją kolonizacyjną podjętą przez Józefa II, który po śmierci swojej matki Marii Teresy rozpoczął na wielką skalę kolonizację Galicji. Początki dzisiejszego Orłowa sięgają 1783 r., kiedy to w Pławie w dobrach królewskich osiedlili się pierwsi koloniści niemieccy. Z roku 1786 pochodzi wiadomość, iż osadnicy w liczbie 44 rodzin objęli 474 morgi ziemi w Pławie. Według zachowanych przekazów ustnych koloniści sprowadzeni zostali z Bawarii, Szwabii i Lotaryngii. Byli to przeważnie młodzi ludzie, którzy swój skromny dobytek przywieźli wozami zaprzężonymi końmi. Przybyli do Pława jak pielgrzymi wioząc ze sobą duży krzyż i figurą Matki Boskiej. Wyznawali religię katolicką, stąd bardzo szybko włączeni zostali do parafii borowskiej. W księgach metrykalnych określano ich jako mieszkańców Nowego Pława. Z dokumentów tych wynika, że osadnicy mieli swojego kapelana ks. Michała Grünerta, który w 1814 r. zmarł w wieku 75 lat.
Po przydzieleniu działek (ok. 10 mórg dla jednej rodziny) osadnicy rozpoczęli budowę domów. Ręczne formowali cegłę z gliny, suszyli na słońcu i z niej stawiali domy zakończonym dwuspadowym dachem, pokrytym słomianą strzechą. Wszystkie domy miały jednakowe rozmiary i identyczne pomieszczenia, tj. trzy izby, kuchnię i komorę, z której było wyjście po schodach na strych, Wszystkie domy mieszkalne były zwrócone głównym wejściem na południe, a szczytem do drogi. Taki układ zabudowań przypominał swym wyglądem ulicę w mieście. Wzdłuż ulicy posadzono drzewa owocowe, przeważnie grusze. Płytkie rowy wyłożone kamieniami były zawsze wyczyszczone z zarośniętej trawy. Przed każdym domem od strony drogi była ławka, na której przesiadywali przeważnie starsi mieszkańcy wsi. Obok budynków mieszkalnych stawiano obory, a nieco dalej stodoły. Budynki inwentarskie wykonane były z drewna i pokryte strzechą. Tuż za budynkami gospodarczymi rozciągały sie pola uprawne w kształcie pasów. W środku wsi wybudowano kapliczkę, w której umieszczona przywieziony krzyż i figurkę. Nad kapliczką w przeźroczu zwieńczonym dwuspadowym dachem zawieszono dzwon. Pochodzi on z drugiej połowy XVII wieku, lecz nie wiadomo w jakich okolicznościach znalazł się w posiadaniu mieszkańców wsi.
Już od 1783 r. we wsi funkcjonowała szkoła, w której w latach 1816 – 1864 uczył Krzysztof Hahn. W 1864 r. w szkole tej uczyło się 86 dzieci, a uczniów szkoły niedzielnej było 32. Szkoła z krótkimi przerwami funkcjonowała przez 190 lat, bowiem w 1973 r. przeprowadzając reformę oświatową dokonano jej rozwiązania. Powstałą osadę nazwano Schoenanger co w tłumaczeniu na język polski oznacza „piękna niwa”. Wieś do polowy XIX wieku była częścią Pława. Według wojskowego spisu ludności z 1808 r. wioska liczyła 45 domów, w których mieszkało 228 osób. Pierwsze lata dla kolonistów były okresem zagospodarowania się. Zgodnie z zarządzeniami władz austriackich otrzymywali oni szereg przywilejów. Osadzono ich jako ludzi wolnych, a gospodarstwa otrzymywali w dziedziczne posiadanie. Zaopatrywani byli w inwentarz lub otrzymywali zasiłki pieniężne na jego zakup. Przez pierwsze 6 lat osadnicy zwolnieni byli od podatków.
Podobnie jak wioski polskie osadnicy mieli swojego wójta. Nie wiadomo kto był pierwszym wójtem. Pod koniec XIX wieku obowiązki wójta pełnił Kasper Wendeker. Jako wójt chodził w skład Komitetu Budowy kościoła parafialnego w Borowej. Jego podpisy zachowały się w protokołach tegoż komitetu. Obok wójta ważną funkcję pełnił rozkaźnik. Była to osoba wykonująca polecenia wójta. Do jego obowiązków należało zawiadomienie o zebraniach i przekazywanie wszelkich informacji dotyczących organizacji życia wiejskiego. Codziennie zobowiązany był w południe dzwonić przy kapliczce, a także wsi i składać życzenia, a w Nowy Rok obchodził wszystkie domy składając życzenia gospodarzom. Takim ostatnim rozkaźnikiem pełniącym tę funkcję od małego chłopca był Edward Wendeker, który zmarł sędziwym wieku podczas okupacji.

Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo PŁAWO

dawniej Pław

Wieś Pławo leży w północno - zachodniej części dawnego powiatu mieleckiego na lewym brzegu Wisłoki. Teren wsi jest równinny i rozciąga się na wysokość 156 - 160 m n.p.m. Od wschodu wioskę otacza wał oraz kępa, w której można spotkać znacznych rozmiarów topole nadwiślańskie.
Na zachodzie rozciąga się las sosnowy zwany Pławskim Laskiem. Od południa wieś graniczy z Orłowem, a od północy z Borową. Nazwa wsi ma charakter topograficzny bowiem „pław”, według słownika etymologicznego, oznacza niską łąkę. Według legend miejscowej ludności nazwa wywodzi się od słowa „pławić”, co oznacza moczyć kogoś lub coś w wodzie, wpędzać do wody. Być może wersja ta jest prawdziwa ponieważ Pławo leży blisko rzeki Wisłoki i wodę rzeczną wykorzystywano nie tylko do pojenia zwierząt. Obecnie Pławo należy do gminy Borowa, zajmuje obszar 4,98 km2.
Według badań S. Mateszewa opublikowanych w książce „Mielec - dzieje miasta i regionu" wydanej w 1984 roku pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca Pława pochodzi z 1456 roku kiedy to wieś podlegająca Skarbowi Królewskiemu była w czasowym posiadaniu Jana z Mielca z rodu Gryfitów. Natomiast badania ks. K. Smolenia zawarte w pracy magisterskiej „Dzieje parafii  Borowa w zarysie" z 1990 roku dowodzą starszej genezy wsi. W pracy swej ks. Smoleń podaje, iż z  chwilą organizowania parafii borowskiej już w 1388 roku kościołowi borowskiemu została przyznana dziesięcina z Pława „płacona przez wszystkich i poszczególnych kmieciów”. Informacja ta dowodzi, iż wieś istniała już w XVI wieku.
Jan Długosz w „Liber beneficiorum” z lat 1470 – 1480 wymienia wieś pod nazwą Pław jako osadę królewską, przynależną do parafii borowskiej, dla której płacona była dziesięcina. W 1498 roku Jan Olbracht dokonał zapisu 4383 florenów węgierskich na sześciu wioskach królewskich, wśród których było Pławo, Piotrowi z Kurozwęk, kasztelanowi sandomierskiemu. W 1503 roku wieś wraz z innymi dobrami królewskimi została oddana w zastaw Janowi Rabsztyńskiemu, marszałkowi zamku sandomierskiego. W XVI wieku Pławo wchodziło w skład osieckiego klucza folwarków z ośrodkiem w Osieku na lewym brzegu Wisły. W drugiej połowie XVII wieku administracyjnie wieś należała do dominium tuszowskiego, które podlegało starostwu  sandomierskiemu.

Głównym zajęciem mieszkańców wsi była uprawa roli. Według lustracji starostwa sandomierskiego z początkiem XVII wieku zagospodarowanie wsi przedstawiało się następująco: gruntów ornych 10 łanów, 20 kmieci, 4 zagrodników, karczmarz, mieszkańcy dworu i służba 4 osoby.  Na przełomie XVI i XVII wieku folwark w Pławie należał do jednych z lepiej zagospodarowanych ośrodków gospodarki dworskiej dominium tuszowskiego. Folwark obejmował dom dla administratora, piekarnię oraz zabudowania gospodarcze. Budynki wykonane były z drewna, kryte strzechą, ogrodzone kołami i częściowo żerdziami. W 1569 roku na folwarku pławskim hodowano 27 krów mlecznych, 5 krów starych, 5 jałówek, 14 cieląt, 5 wołów roboczych i 2 byki. W ogrodzie uprawiano warzywa na własne potrzeby, a dochód z sadu oceniony był na 20 florenów. Z końcem XVII wieku nieuczciwi starostowie starali się czerpać jak największe dochody z folwarków. Dążyli do odebrania praw mieszkańcom królewskich łanów i zrównania ich z chłopami pańszczyźnianymi. Szczególnie odczuwali to wybrańcy z Pława, którzy nie mogli się pogodzić z niesłusznie nałożonymi przez dwór powinnościami i ciężarami, od których zostali zwolnieni przywilejami królewskimi za czasów Stefana Batorego. Ucisk nasilił się po najeździe szwedzkim, kiedy to dzierżawcy starali się pozbawić ich prawa korzystania z drewna z lasu na opał, ogrodzenie i budynki, połowu ryb w Wisłoce oraz wyrobu piwa i gorzałki dla domowych potrzeb, a za przemiał zboża musieli wnosić opłaty. W 1678 roku, w przeświadczeniu dziejącego się im bezprawia, wybrańcy z Pława – Stanisław Cumiga, Stanisław Dul, Piotr Dudas i Marcin Śliwa zwrócili się o pomoc do króla Jana III Sobieskiego. Wynik sądu referendarskiego z 1678 roku dla petentów był pomyślny. Wybrańcy otrzymali zatwierdzenie dawnych praw, zachowanie prawa dziedziczenia łanów i szereg innych praw. Trudno jednak było zmusić administratorów klucza tuszowskiego do respektowania wyroku. Nadal zmuszano wybrańców do płacenia czynszów i danin, co doprowadziło do zubożenia wsi. Po dokonaniu zaboru królewszczyzny zostały uznane za własność monarchii Habsburgów. Folwarki dominium tuszowskiego poddane zostały nadzorowi rządu. Funkcję administratora pełnił niejaki Ostrowski, a obowiązki kontrolera niejaki Mańkowski. Wkrótce władze austriackie przystąpiły do wyprzedaży królewszczyzn, zachowując część ziemi na tereny kolonizacyjne. Już w 1783 roku do Pława zaczęli przybywać osadnicy niemieccy. Pierwszymi osadnikami byli Grzegorz i Katarzyna Szyffner oraz Wacław i Katarzyna Lechel, którzy zamieszkiwali tymczasowe kwatery we wsi. Według zachowanych ksiąg metrykalnych Pława początkowo koloniści określani byli jako mieszkańcy Nowego Pława. Na początku XIX wieku Nowe Pławo przyjęło nazwę Schonanger.

 Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo SADKOWA GÓRA


dawniej Szadkowa Góra

W północno – zachodniej części dawnego powiatu mieleckiego w widłach Brnia Starego i Wisłoki leży wieś Sadkowa Góra. Teren wsi o rzeźbie płaskiej rozciąga się na wysokości 155 – 158 m n.p.m., gdzie deniwelacje względne na odcinku 2 km nie przekraczają 10 m. Obszar wsi ciągnie się wzdłuż drogi prowadzącej z Glin Wielkich do Gawłuszowic o zabudowie rozproszonej wśród pól uprawnych. W skład wioski wchodzi wiele przysiółków o następujących nazwach: Cyganówka, Kolonia, Koło Mostu, Lisówek, Majdanek, Nowa Wieś, Okusy, Pod Łysakówkiem, Rzesztówka, Rubinówka i Ujście zwane dawniej Uściem. Od wschodu poprzez pola uprawne, wieś graniczy z Gawłuszowicami i Borową, a od południa z borowskim Błoniem, Łysakówkiem i Glinami Wielkimi. Na zachodzie sąsiaduje z Glinami Małymi, a północną granicę wyznacza rzeka Brań Stary, za którą leży wieś Ostrówek.
Nazwa wsi ma charakter topograficzny i zaliczana jest do grup nazw złożonych. Według podań miejscowej ludności, nazwa wsi pochodzi od nazwiska właściciela Sadkowskiego, lecz nikt nie wie skąd pochodził i jakie piastował urzędy. W latach osiemdziesiątych naszego stulecia Sadkowa Góra znana była z dobrze pracujących dwóch małych przedsiębiorstw: rolniczej spółdzielni produkcyjnej zwanej popularniej „Inco”, oraz przedsiębiorstwa remontowo – budowlanego „Cegielnia”. Pierwsze upadło, a drugie funkcjonuje nadal jako własność prywatna. Obecnie wieś wchodzi w skład gminy Borowa.
Początki osadnictwa w Sadkowej Górze sięgają czasów wczesnego średniowiecza. Archeolodzy uznali, iż istnieje we wsi tzw. „grodzisko domniemane”, lecz nie zostały przeprowadzone badania. Być może w niedalekiej przyszłości nastąpi bliższe rozpoznanie tego stanowiska, co pozwoli poszerzyć wiadomości historyczne tej osady. Według przekazów ustnych miejscowej ludności, początki wsi należy łączyć z XIII wiekiem. Na terenie wioski, obok odnowionego dworku jest niewielkie wzgórze, nazywane „Kopcem Tatarskim”. Z opowiadań wynika, że w miejscu, gdzie znajduje się kopiec, miała miejsce bitwa, jak sama nazwa sugeruje, z  Tatarami. Ciała poległych złożona w jednej mogile, a na pamiątkę tego wydarzenia mieszkańcy usypali kopiec. Obecnie brak źródeł pisanych, które potwierdzałyby autentyczność tych wydarzeń.
Z roku 1439 pochodzi wiadomość, że istniało Ujście, stanowiące dzisiaj część Sadkowej Góry. Pod tym rokiem występuje określenie „Vsczska Volya alias Borowa”, chociaż pierwsza wzmianka o ujściu pochodzi dopiero z 1506 roku. Występująca w dokumencie z 1439 roku oboczna nazwa Borowej – Ujska Wola  dowodzi, iż początków Ujścia należy  doszukiwać się jeszcze przed 1388 rokiem, kiedy to Borowej ufundowano parafię.
Pierwsza wzmianka historyczna, dotycząca Sadkowej Góry, pochodzi z 1595 roku, gdzie w dokumentach wizytacyjnych diecezji krakowskiej wieś odnotowana została pod nazwą Szadkowa Góra. Lustracja województwa sandomierskiego z lat 1660 – 1664, jako właściciela wsi, wymienia Adama Borowskiego h. Pobóg, a w 1795 była w posiadaniu Zofii i Anny Cętkowskich. Brak danych nie pozwala na ustalenie stopnia pokrewieństwa tych osób. Przed rokiem 1793, Anna Cętkowska wyszła za mąż za Kazimierza Kołaczkowskiego, który w dokumentach parafialnych z roku 1801 odnotowany został jako właściciel Sadkowej Góry.
W latach 1803 – 1808 właścicielem wsi był Jan Rupniewski, który za 630 tys. zł. sprzedał Sadkową Górę, Ujście i Lisówek Franciszkowi Trzecieskiemu, komornikowi dukielskiemu i jasielskiemu, i jego synowi Wincentemu. Franciszek i Wincenty Trzeciescy h. Strzemię, sprzedali swe dobra pod Strzyżowem i osiedlili się w Sadkowej Górze. W 1810 roku Wincenty zawarł związek małżeński z Józefą Popiel, wdową po właścicielu Borowej Aleksandrze Skarbku Borowskim. Po 13 latach wspólnego pożycia, Wincenty zmarł bezpotomnie, a wdowa przeniosła się do Świlczy.
W 1808 roku, kiedy Trzeciescy kupili wioskę, władze austriackie dokonały spisu ludności. Dane statystyczne zawarte w spisie podają oddzielnie liczbę ludności dla Sadkowej Góry i Ujścia. Według tego dokumentu w Sadkowej Górze było 39 domów, 63 izby i 245 osób, a w Ujściu 44 domy, 67 izb i 254 osoby.
Kolejnym właścicielem Sadkowej Góry i przysiółków był Wincenty Kwiatkowski, który w 1835 roku sprzedał wieś Augustowi hr. Bobrowskiemu. Obydwaj ci właściciele toczyli w latach następnych spory z Lubienieckimi o sumy zapisane przez Wincentego Trzecieskiego swej siostrze Józefie Trzecieskiej Lubienieckiej. August Bobrowski zmarł w 1840 roku w Sadkowej Górze, a pochowany został w Radomyślu Wielkim.
W 1845 roku wieś należała już do rodziny Brandtów. W nieznanych nam bliżej okolicznościach wieś nabyli bracia Henryk i Franciszek Brandtowie. Pierwszy był właścicielem Lisówka, a drugi Sadkowej Góry. Po śmierci Franciszka jego częścią zarządzał Henryk, a pod koniec XIX wieku dobra te dostały się w ręce żydowskie.
W drugiej połowie XIX wieku w wyniku związku małżeńskiego Feliksa Kwiatkowskiego, powstańca z 1863 r. i Albiny Brandt, córki Henryka, Lisówek dostał się na ręce rodziny Kwiatkowskich h. Nowina.
W tym czasie, zapewne w drodze zakupu, Ujście znalazło się w rękach rodziny Giebułtowskich, którzy na początku XX wieku dobra swe sprzedali kolonistom z Sobowa.
Głównym zajęciem mieszkańców wsi była uprawa roli. Pracowali na swych karłowatych gospodarstwach oraz zarobkowali w miejscowych folwarkach. Według źródeł z drugiej połowy XIX wieku wieś dzieliła się na dwie części: Sadkową Górę i Ujście. W pierwszej było 34 domy i 147 mieszkańców, a w drugiej 65 domów i 342 osoby. Na obszarze dworskim było 14 domów i 136 osób. We wsi mieszkało 47 osób wyznania mojżeszowego.
Początki szkolnictwa na terenie Sadkowej Góry wiążą się z 1889 rokiem, kiedy to podjęto starania o budowę szkoły. Pierwszym nauczycielem był Józef Boehm z Schoenangru. W latach 1906 – 1909 nauczycielem był Piotr Jasiński. Tu urodził się jego syn Władysław, późniejszy dowódca oddziałów  partyzanckich „Jędrusie”.

Napisał: Szczepan Komoński

 

 

Sołectwo SUROWA

 

Surowa to wieś położona w północno – zachodniej części powiatu mieleckiego w regionie Kotliny Sandomierskiej, w subregionie zwanym Niziną nadwiślańską. Powierzchnia wsi jest nadrzeczną płaską równiną rozciągającą się na wysokości 156,5 – 160,5 m n.p.m., gdzie deniwelacje względne na obszarze 2 km nie przekraczają kilku metrów. Teren pochylony lekko w kierunku koryta rzeki Wisły urozmaicają koryta ścieków naturalnych, rowów melioracyjnych i starorzecza.
Gleby na terenie Surowej wykazują duże zróżnicowanie pod względem rodzaju gatunku. Najlepsze gleby próchniczne o korzystnych właściwościach fizycznych i właściwym uwilgotnieniu zajmują 55 % gruntów ornych. Zachodnią i północną granicę wsi wyznacza Wisła oddzielona wałem przeciwpowodziowym, za którym rozciąga się kępa. Ciągnie się ona szerokim pasem nad brzegiem rzeki tworząc miejscami gęstwinę wprost nie do przebycia. Wśród tych zarośli i drzew „kępowatych” do najpotężniejszych rozmiarów dochodzi topola nadwiślańska, której okazy olbrzymy w znikomej ilości zachowały się do dziś. Na lewym brzegu Wisły, na wprost Surowej leży wieś Maśnik. Od wschodu wieś graniczy z Glinami Wielkimi, a od południa z Górkami i Wolą Otałęzką. Na południowym zachodzie poprzez pola uprawne sąsiaduje z przysiółkiem Otałęży, zwanym Orle. W skład wsi wchodzi kilka przysiółków o nazwach: Doły, Podgoncze, Podwale, Rynek i Zawale. Główna część wsi to zabudowania usytuowane wzdłuż drogi prowadzącej z Górek do wału wiślanego. Pozostałe budynki rozrzucone są wśród pól uprawnych. Nazwa wsi zaliczana jest do grupy nazw topograficznych i wyprowadza się ją od wyrazów: „surova”, „suroski”, oznaczających tyle co „wilgotny”. Wskazuje to, że nazwę Surowa należy rozumieć jako osadę położoną na podmokłym obszarze o wilgotnym klimacie. Obecnie wieś wchodzi w skład gminy Borowa, zajmuje obszar 2,75 km2. Początki Surowej sięgają czasów II połowy XVI wieku, kiedy wieś była w rękach rodziny Tarnowskich h. Leliwa. Według S. Mateszewa osada po raz pierwszy została odnotowana w rejestrze poborowym z 1576 roku i określona mianem „ niviter locata”, czyli wieś „nowo lokowana”. Z roku 1576 roku pochodzi wiadomość, iż wieś wchodzi w skład dóbr klucza rzemieńskiego, należącego do Stanisława Tarnowskiego. Po jego śmierci dobra te zostały podzielone i Surowę wraz z innymi wioskami otrzymał Jan Tarnowski. A. Pawiński podaje, że wieś istniała już w 1581 roku i należała do dóbr Jana Tarnowskiego. Była to mała osada, w której mieszkało 3 komorników na 2 ćwierć łanu z zagrodą i rolą, 3 komorników bez bydła i 3 rzemieślników.Jak wynika z powyższych informacji, nie ma zgody co do daty powstania wioski. Nie ma natomiast wątpliwości, że wieś początkiem swym sięga czasów II połowy XVI wieku, kiedy akcja osadnicza związana była z rozwojem gospodarki folwarczno – pańszczyźnianej. Akcję osadniczą prowadzono wówczas kosztem likwidacji lasów i zajmowania gruntów położonych bezpośrednio nad brzegiem rzeki. Lokacja Surowej stanowi przykład tego procesu osadniczego. Na przełomie XVIII i XIX wieku wieś była w posiadaniu książęcej rodziny de Ligne. Ostatnimi właścicielami z tej linii była książęca para małżeńska Jadwiga i Eugeniusz de Ligne. Majątkiem Surowej zarządzał Władysław Rydel, którego dokumenty parafialne wymieniają jako dziedzica tych włości. Z roku 1842 pochodzi wiadomość, iż wieś należała do Józefa de Bończa Kierwińskiego. Zapewne zmiana właściciela nastąpiła na drodze podziałów rodzinnych, gdyż Kierwiński był szwagrem Bonawentury Rydla. Józefa Kierwińskiego zamordowano w czasie rabacji i pochowano na cmentarzu w Gawłuszowicach. Źródła opisujące wydarzenia z 1846 roku podają, że zarówno Rydel jak i Kierwiński byli dzierżawcami dóbr należących do księcia de Ligne. Brak dokładnych danych, mówiących o ewentualnej sprzedaży Surowej, nie pozwala na precyzyjne określenie właściciela wsi.
Latem 1772 roku wojska austriackie zajęły wioskę i zatrzymały się ad Wisłą. Od tego czasu, aż do odzyskania niepodległości Surowa znajdowała się w tzw. pasie nadgranicznym. W 1808 roku władze austriackie przeprowadziły spis ludności dla potrzeb wojskowych. Według domów, w których mieszkało 176 osób, w tym 6 izraelitów. Obszar dworski obejmował 9 mórg roli, 42 mr łąk i 20 mr pastwiska.
Wieś, położoną bardzo blisko rzeki Wisły, często nawiedzały mniejsze lub większe powodzie. Jedną z groźniejszych powodzi odnotowano w dokumentach diecezji tarnowskiej, kiedy w grudniu 1849 roku wody Wisły zalały wieś dokonując ogromnych zniszczeń. Wezbrane zniszczyły zgromadzone zapasy żywności. Zniszczeniu uległy zapasy ziemniaków chowane w dołach lub piwnicach, a zamoknięte zboże wkrótce przemarzło. Poważne szkody nastąpiły w hodowli, gdyż ozime zasiewy zostały zniszczone. Pomoc mieszkańcom okazały sąsiednie wioski, których nie dosięgły zniszczenia tej okropnej zimy.
Do czasu usypania wałów ochronnych teren wioski był ciągle narażony na zniszczenia przez częste wylewy Wisły. W 1888 r. inżynierowie Andrzej Kędzior i Stanisław Szczepanowski dokonali pomiarów i opracowali projekt obwałowania Wisły i Wisłoki. Decyzję o budowie wałów przyspieszyła powódź w 1897 r., kiedy wylewy tych rzek doszczętnie zniszczyły plony w 42 gminach. Prace przy sypaniu wału nadwiślańskiego rozpoczęto w 1899 r., a po zakończeniu robót życie chłopów uległo znacznej poprawie. Koszty obwałowania Wisły pokryła Rada Powiatowa w Mielcu, która uznała budowę wałów za inwestycję powiatową.
Pierwsza wzmianka o funkcjonowaniu szkoły pochodzi z końca XIX wieku. O jej początkach w kronice szkolnej nauczyciel Jan Ślósarek napisał: „ Szkoła tutejsza została zorganizowana w r. 1889. Ponieważ budynku szkolnego nie było, zatem pierwszy nauczyciel p. Bolesław Piotrowski uczył w domu Kazimierza Łaza w Surowej, gdzie zarazem miał i mieszkanie wynajęte. W roku 1890 obie gminy zakresowe, tj. Górki i Surowa, zaczęły myśleć o budowie szkoły. Tu jednak powstał między powyższymi gminami spór, w której właściwie ma stanąć budynek. Gmina Surowa nie miała jednak odpowiedniego miejsca pod budynek. Przedsiębiorcami budowy byli: Kazimierz Łaz z Surowej i Franciszek Miłoś, ówczesny wójt gminy Górki”.
Surowa od najdawniejszych czasów należała do parafii Czermin. Była wsią najdalej wysuniętą od centrum parafialnego, gdyż droga do kościoła wynosiła ponad 8 kilometrów. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w 1930 r., kiedy bp Leon Wałęga utworzył parafię w Górkach. W granicach tej parafii Surowa pozostaje do obecnych czasów.

Napisał: Szczepan Komoński 

 

 

Sołectwo WOLA PŁAWSKA

 

W północno-zachodniej części dawnego powiatu mieleckiego na lewym brzegu Wisłoki przy drodze prowadzącej z Mielca do Borowej leży wieś Wola Pławska. Cały obszar wsi to nizina o rzeźbie płaskiej rozciągająca się na wysokości 160 - 162 m npm, gdzie deniwelacja względna na odcinku 2 km nie przekraczająca 2 m. Wieś ma zwartą zabudowę wzdłuż szosy głównej.
Od wschodu wioskę otacza wał  wisłoczany oraz kępa, w której można spotkać wierzby i topole nadwiślańskie. Na zachodzie wieś graniczy z Czerminem, od południa z Dutowem i Olszynami przysiółkami Rzędzianowic, a od północy z Orłowem.
Nazwa wsi należy do grupy nazw złożonych i ściśle łączy się z nazwą wsi Pławo bowiem założona była na pograniczu tej i Wisłoki. Lokowana jeszcze w średniowieczu na terenach leśnych wymagających karczunku musiała być zwolniona z pewnych podatków na rzecz państwa, stąd pochodzi nazwa Wola. Obecnie wieś wchodzi w skład gminy Borowa. Zajmuje obszar 2,32 km2.
Najstarsza wzmianka historyczna dotycząca wsi pochodzi z 1456 roku, kiedy to znajdowała się w czasowym posiadaniu Jana z Mielca z rodu Gryfitów. Jan Długosz w „Liber Beneficiorum” wymienia Wolę Pławską jako wieś królewską należącą do parafii borowskiej. Posiadała 5 łanów kmiecych i płaciła dziesięcinę snopową i konopową dla biskupstwa krakowskiego wynoszącą 3 marki.
Około 1496 roku właścicielem wioski był Mikołaj Biechowski, wymieniony w Herbarzu Polskim A. Bonieckiego jako zastawny posiadacz wsi Woli Pławskiej, starosta ratreński następnie żupnik krakowski. W 1498 roku Jan Olbracht dokonał zapisu 4383 florenów węgierskich na wioskach królewskich. Piotrowi z Kurozwęk, kasztelanowi sandomierskiemu. Wśród tych wiosek wymieniona była Wola Pławska, którą mieli w posiadaniu Kurozwęccy do 1502 roku.
W 1503 roku wieś została oddana w zastaw Janowi Rabsztyńskiemu, marszałkowi zamku sandomierskiego. W 10 lat później zmienił się dzierżawca dóbr królewskich. Z 1512 roku pochodzi przekaz źródłowy o objęciu Woli Pławskiej za zgodą Zygmunta Starego przez Stanisława Szafrańca z Piaskowej Skały, starostę sandomierskiego. Wioskę tą wraz z Pławem i Tuszowem otrzymał jako nagrodę za umocnienie miasta Sandomierza.
Do chwili utworzenia padewskiego starostwa niegrodowego Wola Pławska wchodzi w skład osieckiego klucza folwarków z ośrodkiem administracyjnym w Osieku na lewym brzegu Wisły.
W drugiej połowie XVII wieku administracja dóbr należała do dominium tuszowskiego i podlegała starostwu sandomierskiemu. Po reorganizacji administracji starościńskiej w 1765 roku starostwo padewskie włączono do klucza dóbr w Tuszowie w ekonomii sandomierskiej.
Stan zasiedlenia wioski w XVI wieku ukazują nam regestry poborowe i lustracje. Z dokumentu z 1536 roku wynika, iż Wola Pławska miała 5,5 łana gruntów uprawnych, 11 osadników, 4 komorników oraz jednego biednego i wchodziła w skład parafii borowskiej.
Lustracja województwa sandomierskiego z drugiej połowy XVI stulecia podaje więcej informacji. W latach 1564 - 1565 wieś liczyła 9 kmieci gospodarujących na 4,5 łana gruntów, z których płacili po 16 skojców. Każdego roku kupowali do dworu jałowicę, za którą płacili około 4 floreny. Daninę związaną z uprawą roli stanowiły spy lub osepy, składano ją w płodach rolnych głównie w zbożu. Jej wysokość uzależniona była od powierzchni obsiewanych gruntów. Wysokość sepu dla Woli Pławskiej wynosiła 3 korce owsa. Mieszkańcy wioski obowiązani byli również do daniny w naturze, wynoszącej pewne ilości kur, serów, jajek oraz 9 kapłonów i 20 leśnych kurów.
Lustracja wymienia również karczmarza, który oprócz szynkowania zajmował się rolnictwem. Wszystkich poddanych monarchy obowiązywały opłaty na utrzymanie piechoty łanowej, ich wysokość była zależna od wielkości i jakości użytkowanych gruntów. W 1614 roku mieszkańcy Woli Pławskiej na ten cel płacili 12 groszy. Według lustracji starostwa sandomierskiego na początku XVII wieku w Woli Pławskiej było 12 kmieci i jeden karczmarz, a powierzchnia gruntów uprawnych wynosiła 6,5 łana.
Po włączeniu terenów między Wisłą a Sanem do zaboru austriackiego, a decyzją rządu wiedeńskiego z dnia 28 stycznia 1773 roku królewszczyzny uznane zostały za własność monarchii Habsburgów.

Napisał: Szczepan Komoński